Recensie: Israel and South Africa: The Many Faces of Apartheid, redactie Ilan Pappe, Zed Books (2015)

Israel and South Africa: The Many Faces of Apartheid, een verzameling essays geredigeerd door historicus Ilan Pappe, gaat uit van de geldigheid van de stelling dat Israel een apartheidsstaat is.
Het boek onderzoekt de overeenkomsten en verschillen tussen het huidige Israel en Zuid Afrika tijdens het apartheidtijdperk. Pappe stelt dat het begrijpen van de historische wortels van deze overeenkomsten en verschillen essentieel is om te begrijpen waarom de Israelische apartheid “speciaal” is en moeilijker te verslaan.

Het boek begint met essays die overweldigend bewijs geven dat de Israelische staat een apartheidsstaat is en eindigt met diverse essays die suggereren dat er nieuwe inzichten nodig zijn om dit speciale soort apartheid te verslaan.
De overlap en de verschillen tussen de Israelische en Zuidafrikaanse apartheid worden duidelijk in één jaar, 1948. In dat jaar riep de blanke minderheidsregering in Zuid Afrika de apartheid uit als officieel regeringsbeleid en namen ze wetten aan die de blanken rigoureus afscheidden van de zwarte meerderheid en claimden ze 87 pr0cent van het land voor blanken.

In hetzelfde jaar riep een minderheid van kolonisten officieel de stichting uit van een joodse staat. De stichting van Israel ging gepaard met het verjagen van 750.000 Palestijnen, met het expliciete doel van het verkrijgen van een overweldigende joodse meerderheid – op meer dan driekwart van het land – en een rigoureuze afzondering van de hierdoor gecreëerde Palestijns-Arabische minderheid.
De Zuidafrikaanse apartheid duurde tot 1994 toen een zwarte meerderheidsregering aan de macht kwam na een internationale boycot, inclusief sancties opgelegd door het Amerikaanse Congres. Maar de Israelische vorm van apartheid bestaat nog steeds en Israel heeft zelfs een “special relationship” met de Amerikaanse regering.

Waarom? Volgens de essays in dit boek komt de hardnekkigheid van de Israelische apartheid juist door de verschillen in de twee soorten apartheid.

De overeenkomsten zijn inmiddels duidelijk. Het boek presenteert overweldigend bewijs dat zowel Israel als Zuid Afrika de Internationale Conventie over het Onderdrukken en Straffen van Apartheid geschonden hebben. Deze Conventie die in 1973 door de Verenigde Naties werd aangenomen geeft een universele definitie van deze misdaad tegen de menselijkheid.
Beide landen zijn gesticht als kolonistenstaten. Beide staten waren etnocentrisch en beide staten creëerden “Bantustans“of gebieden met beperkte autonomie voor de onderdrukte inheemse bevolking.
De verschillen zijn minder vaak onderzocht.

Arbeid

Zoals Ronnie Kasrils, een leider van het African National Congress tijdens het apartheidtijdperk, stelt in zijn essay, streefde het Zuidafrikaanse kolonialisme naar het uitbuiten van de arbeid van de inheemse Afrikaanse meerderheid, terwijl het zionistische kolonialisme streefde naar het buitensluiten en uitwijzen van de inheemse Palestijnen.
De poging van het Zuidafrikaanse apartheidsregime om de zwarten in Bantustans te houden mislukte omdat de economie afhankelijk was van zwarte arbeid. Israel aan de andere kant “wilde af van de Palestijnse arbeidskrachten voor hun deur.”

Nadat ze een overgrote meerderheid hadden gecreëerd door middel van het verjagen van honderdduizenden Palestijnen, gaf Israel de Palestijnse minderheid stemrecht. Deze poging tot “zichtbare gelijkheid”, zoals de journalist Jonathan Cook het noemt in zijn hoofdstuk, hielp Israel bij het verhullen van haar speciale soort apartheid.

Hoewel Palestijnse burgers van Israel konden stemmen, merkt Cook op, had hun stem geen betekenis omdat elke Palestijnse partij het raamwerk van een joodse staat moest erkennen en geen enkele Palestijnse politieke partij ooit is uitgenodigd voor een coalitieregering.
Zo hebben ook een aantal uitspraken van het Israelische hooggerechtshof een poging gedaan om een dun laagje “visuele gelijkwaardigheid” te creëren, maar Cook geeft vernietigend bewijs voor apartheid in Israel, zelfs binnen de wapenstilstandslijn van 1949 die de Westelijke Jordaanoever en de Gazastrook scheidden van Israel.

Ironisch genoeg is een andere reden voor het voortduren van de Israelische apartheid het feit dat de Bantustanaanpak die in Zuid Afrika mislukte, in Israel wel slaagde, stelt Leila Farsakh, professor politicologie aan de Universiteit van Massachusetts. Door middel van de Oslo akkoorden die Israel en de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie halverwege de jaren ‘90 sloten, redeneert Farsakh, slaagde Israel erin het hele idee van apartheid te legitimeren, door het te framen in ‘te definiëren in nationalistische, in plaats van raciale termen.”

Verschuiven van de strijd

Farsakh noemt vier manieren waarmee Israel de akkoorden gemanipuleerd heeft om een Bantustanoplossing op te leggen en de Palestijnen op te sluiten “in geografisch versplinterde gebieden die economische en politiek niet levensvatbaar zijn.”
De visie van Farsakh is de inleiding voor de afsluitende essays in dit boek dat probeert nieuwe perspectieven en strategieën te leveren voor het verzet dat uiteindelijk een eind zal maken aan het Israelische apartheidssysteem.

Steven Friedman, een Zuidafrikaanse academicus, vindt dat de grootste overeenkomst zit in het aanvechten van het hele idee van etnocentrische staten.
Hij stelt dat de Afrikaner elites uiteindelijk tot de conclusie kwamen dat Zuid Afrika niet meer door kon gaan als etnocentrische staat. Dit was een gevolg van de interne contradicties in het Zuidafrikaanse systeem en de externe druk van boycot, desinvestering en sancties.
De etnocentrische staat Israel heeft nu hetzelfde dilemma, schrijft Friedman en een twee-staten oplossing kan haar niet redden. Als twee van zulke staten echt gelijkwaardig zijn, merkt Friedman op, zal hun onderlinge afhankelijkheid snel duidelijk worden en zal de veronderstelde noodzaak voor twee staten snel verdwijnen.

Virginia Tilley, een Amerikaanse politicoloog, suggereert een soortgelijke aanpak in haar essay dat benadrukt hoe het internationaal recht zowel heeft bijgedragen aan het Israelische kolonialisme, maar dat ook ondermijnd heeft.
Ze vraagt aandacht voor het VN verdelingsplan van november 1947, dat laat zien hoe de bedoeling van het plan was om twee staten te creëren op basis van etnische meerderheden, maar dat het ook aandrong op gelijke rechten in beide staten.
Daaropvolgende VN-besluiten, met name resolutie 194 van de Algemene Vergadering, erkenden het recht van de Palestijnse vluchtelingen op terugkeer, waarmee ze in de praktijk het idee van een etnocentrische staat, zoals de zionisten hadden gecreëerd in Israel, afwezen.
Tilley merkt op dat de verschuiving van de Palestijnse strijd naar een raamwerk van gelijke rechten voor iedereen lijkt op de aanpak die het African National Congress in Zuid Afrika volgde, maar maakt zich er zorgen over dat die het Palestijnse recht op zelfbeschikking opoffert.

Het essay van Ran Greenstein – een socioloog die werkt in Zuid Afrika – sluit het boek af door te kijken naar wat de toekomst zou kunnen brengen. Israels speciale soort van apartheid, concludeert hij, wordt steeds meer “instabiel” vanwege interne tegenstrijdigheden en externe druk.
Hij wijst op de groeiende Palestijnse minderheid binnen Israel, het feit dat hun politieke vertegenwoordigers in staat waren om zich te verenigen in een gezamenlijke lijst van verkiezingskandidaten en hun democratische visie van een “staat voor al haar burgers.” Israels de facto annexatie van de Westelijke Jordaanoever is in tegenspraak met een joodse demografische meerderheid en ondermijnt Israels internationale steun verder.
Greenstein omarmt een binationale oplossing, waarvan hij zegt dat die in onderdelen tot stand zal komen, in plaats van ineens.

De 10 essays in dit boek bevatten een rijke verzameling materiaal en ideeën. Maar hoe belangrijk dit boek ook is, het toont aan dat het zeer noodzakelijk is dat er meer historische en analytische verhalen nodig zijn over de reden waarom de Israelische apartheid nog steeds niet ter verantwoording wordt geroepen.

Rod Such is een voormalig redacteur van World Book en Encarta encyclopediën. Hij woont in Portland, Oregon, en is actief in de campagne Occupation-Free Portland.